Tadeusz Wojnarski, artysta malarz z Zurychu, był naszym wiernym i kochanym przyjacielem. W 1939 roku jako gimnazjalista został wywieziony przez Sowietów z matką i siostrą na Syberię. Niby cudem wydostał się z tysiącami towarzyszy niedoli z tej nieludzkiej ziemi z Armią Polską generała Andersa z Rosji do Persji. Stąd przedostał się z Wojskiem Polskim do Palestyny, gdzie po ukończeniu szkoły awansował na oficera. Jako oficer artylerii wraz z 2. Korpusem Wojska Polskiego wylądował we Włoszech (1944 rok), gdzie wziął udział w szturmie na oblegane od wielu miesięcy Monte Cassino. Za udział w bitwie otrzymał Krzyż Walecznych¹.

Ukończył studia w Akademii Sztuk Pięknych w Madrycie i został artystą malarzem. Po przeprowadzce do Zurychu z żoną i trojgiem dzieci podjął pracę nauczyciela rysunku w szkołach miejskich. W 1973 roku rozpoczął wydawanie polskiego miesięcznika w Szwajcarii pod tytułem „Nasza Gazetka» i został jego redaktorem. Tadeusz był inicjatorem i przez wiele lat kierownikiem polskiego ośrodka kultury w Zurychu nazywanego Domem Polskim, w którym przez wiele lat odbywały się niezliczone imprezy i spotkania polskie.

Pewnego razu w początkach 1975 roku powędrowaliśmy z Januszem z na-szego domu przy Föhrliweg w Dübendorfie, przez Föhrlibuck, Glattzentrum i Herzogenmühle, do Tadeusza mieszkającego w Aubrugg, w Zurychu, przy Wiesengrund 11². W mieszkaniu Wojnarskich znajdowało się wiele obrazów świadczących o różnych upodobaniach naszego przyjaciela. Oprócz kilku własnych dzieł i kopii El Greca wisiały tam również obrazy wcześniejszych twórców, które Tadeusz restaurował jako wykwalifikowany konserwator. Marionetki własnej roboty przypominały o czasie spędzonym w Hiszpanii, którą przez kilka lat objeżdżał z żoną, dając przedstawienia swojego teatrzyku marionetek. Skromne dochody z przedstawień pozwoliły państwu Wojnarskim wyżywić pięcioosobową rodzinę. Białe, nader kunsztowne papieroplastyki w ich mieszkaniu pochodziły z kursów klubowych spółdzielni Migros, na których Tadeusz wykonywał je z uczniami³. W centrum mieszkania zrobiła na mnie wrażenie hiszpańska barokowa rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem.

Ewa Wojnarska wspaniale nas ugościła, a po omówieniu projektu nowego Muzeum Polskiego (MPR) ruszyliśmy w drogę powrotną do Dübendorfu. Mój mąż natychmiast zaraził Tadeusza swoim zapałem i wizją stworzenia nowego Muzeum Polskiego. Od tego spotkania w każdej chwili mógł liczyć na jego pomoc. Od momentu powstania nowego Muzeum Polskiego w 1975 roku Tadeusz latami nieodpłatnie pomagał nam jako ochotnik przy wielu wystawach. Był niezastąpiony przy kreowaniu dekoracji, zwłaszcza w izbie z polską sztuką ludową. Dostarczył kukły, którym w zależności od stroju nadawał wygląd zuchwałego górala albo krakowianki o łagodnych rysach twarzy. I tak na wiele lat stał się dla nas osobą niezbędną. Muzeum Polskie dysponuje w swoich zbiorach niestety tylko jednym jedynym obrazem olejnym Tadeusza Wojnarskiego, a mianowicie portretem Juliana Godlewskiego z około 1975 roku. W latach 1979 oraz 1992 MPR zorganizowało dwie duże wystawy prac artysty z równoczesnym pokazaniem jego losów jako sybiraka i żołnierza 2. Korpusu Wojska Polskiego pod Monte Cassino ilustrowanych zdjęciami i rysunkami, które wykonywał wtedy jako młody oficer. Za całokształt pracy kulturalnej w Szwajcarii Polska Fundacja Kulturalna „Libertas» w Rapperswilu przyznała mu w 1992 roku Nagrodę im. Juliana Godlewskiego. Rzeczpospolita Polska uhonorowała go Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.

Już od dłuższego czasu zajmował mnie trójwiersz Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego (z wiersza Liryka, liryka, tkliwa dynamika, 1946):

„Ja jestem Polak,
a Polak jest wariat,
a wariat to lepszy gość!».

Cytując Gałczyńskiego, mogłam niby żartem wyrazić głęboki niepokój z tego powodu, że oprócz pracy zawodowej dla mojego męża liczyło się jeszcze tylko Muzeum Polskie.

Być może taka wyłączność była konieczna dla skutecznego dokonania tak dużego przedsięwzięcia, lecz z normalnością nie miało to nic wspólnego. Nie oszczędzał siebie i niestety nie oszczędzał również swoich najbliższych. Owa wyłączność i stała dyspozycyjność obejmująca wszystkie sprawy polskiego Rapperswilu miały swoją cenę, którą musiała zapłacić jego rodzina. Z braku czasu zrezygnowaliśmy również ze wszystkich znajomości i przyjaźni. Naszymi przyjaciółmi byli wyłącznie ci, którzy działali jako ochotnicy w Muzeum Polskim. Gałczyński nie mógł swego czasu w Polsce wiedzieć, w jak wielkim stopniu jego słowa przez dekady będą się odnosić do pewnego emigranta w Szwajcarii.⁴ W czasie nieprzerwanego pasma wspaniałych sukcesów po-wstałego od nowa Muzeum Polskiego oraz zdobywania obiektów wystawienniczych i nabywania nieruchomości dla muzeum Janusz w dużym stopniu zapomniał o swoich obowiązkach rodzinnych. Na moje barki spadł wówczas obowiązek zrównoważenia tego odczuwalnego braku i pogodzenia wielu spraw związanych z dziećmi, które do pewnego stopnia zniknęły ojcu z pola widzenia, oraz pogodzenia obowiązków związanych z domem, ogrodem, wie-loma polskimi gośćmi (przy skromnym budżecie domowym), no i moją własną działalnością na rzecz muzeum. Mimo pełnego zaangażowania we wszystkie te sprawy z czasem z przykrością uświadomiłam sobie, że sama nie zdołam sprostać tym wymaganiom. Nie było już nikogo, kto dostrzegałby żywotne potrzeby naszej rodziny. Latami Janusz i cała nasza rodzina mieli służyć wizji wyidealizowanej Polski, a nasze dzieci, wychowane w domowym kulcie idealnej Polski, same musiały się odnaleźć w realnie istniejącej Szwajcarii, bo ich rodzice byli tu cudzoziemcami i niewiele im mogli w tym dopomóc. Przyjaźń mojego męża i Tadeusza Wojnarskiego opierała się na podobnych ideałach i celach. Obaj podejmowali nieustanne starania, by służyć polskiej sprawie. Każdy z nich z losu emigranta zaczerpnął mocne poczucie zobowiązania, aby być przydatnym polskiej wspólnocie i osiągnąć coś pozytywnego, dla polskiej kultury. Gdy więc pewnego razu Tadeusz nas odwiedził, przy nada-rzającej się okazji spontanicznie wypowiedziałam ów trójwiersz Gałczyńskie-go. Po początkowej konsternacji zdołałam uspokoić Tadzia, podając źródło i wskazując, że trójwiersz nie jest mojego autorstwa, lecz pochodzi osobiście od mistrza K.I. Gałczyńskiego. Tadeusz miał coś w sobie z kochanego Don Kichota, z tą istotną różnicą, że w praktyce dużo osiągnął, czego rycerzowi z La Manchy przypisać nie można. Zmarł w sierpniu 1999 roku na raka prostaty. W polskiej gazetce wydawanej w Szwajcarii przezTadeusza Janusz napisało nim nekrolog następującej treści⁵:

„(…) Był on człowiekiem niecodziennym, pełnym planów, pomysłów i nieustającej aktywności. Wszystko co czynił, robil z sercem i dużym zaangażowaniem. Dlatego chyba tyle przedsięwzięć udawało mu się zrealizować. Jego sukcesy zaskakiwały niejednego, bo był przecież typowym artystą, a nie menadżerem czy człowiekiem pieniądza.«

Łucja Morkowska

Urodzona w Kempten autorka spędziła szkolne lata w Kaufbeuren. Po studiach w Monachium pracowała w liceach w Aschaffenburgu, Bad Godesberg i Kolonii. Od 1964 roku mieszka z rodziną w Szwajcarii.

Poznała język, historię i sztukę polską i przez dziesięciolecia aktywnie wspierała męża w budowie Muzeum Polskiego na Zamku Rapperswil nad Jeziorem Zuryskim.

Po 1991 roku autorka wielokrotnie zwiedzała najważniejsze miejsca kulturowe i krajobrazowe w Polsce.

Przypisy